O Antigo Testamento sempre foi un obxectivo fácil para os críticos do cristianismo. Na superficie, os seus códigos morais tan severos e as súas antigas normas culturais parecen, hoxe en día, obsoletos e (peor aínda) ata salvaxes. Isto non é nada novo pero, ultimamente, saen voces aínda máis fortes querendo minimizar a súa importancia, como cando o destacado pastor Andy Stanley suxeriu en 2018 que os cristiáns deberían “deslear” o Antigo Testamento da súa teoloxía. Pero moitos expertos na Biblia discrepan. Esta é a primeira parte dunha serie de seis ensaios que veñen dunha sección transversal de eruditos recoñecidos que examinan de novo o lugar do "Primeiro Testamento" na fe cristiá contemporánea. —Os editores
Xa no século II, o herexe Marción insistiu nesta cuestión e chegou á conclusión de que o Antigo Testamento non ofrecía case nada ao cristianismo. Foi excomungado polas súas opinións. No século XX, os Nazis promulgaron unha eliminación extraordinariamente exitosa do Antigo Testamento da fe cristiá e innumerables "cristiáns alemáns" seguiron o seu exemplo, ata fins horribles. Nos días máis recentes, os predicadores de toda clase de igrexas non saben que facer co Antigo Testamento. Moitos fan o mellor que poden, outros moito menos. Algúns non ven outro camiño cara adiante senón "desenganchar" os dous testamentos da Biblia cristiá.
Toda esta dificultade co Antigo Testamento é lamentable porque cada páxina do Novo Testamento depende del; extensamente, e case exclusivamente. O primeiro verso de Mateo é un exemplo: "Libro da xenealoxía de Xesús Cristo, fillo de David, fillo de Abraham." Sen o Antigo Testamento, os lectores non teñen nin idea de que significa "Cristo", quenes son David e Abraham, nin como están relacionadas estas figuras. O texto orixinal é aínda máis suxestivo: "O libro da xenealoxía" é biblos xeneses en grego, unha alusión bastante obvia ao Libro do Xénese.
Pero a dependencia que ten o Novo Testamento do Antigo vai máis alá da mera información; nalgunhas pasaxes, o Novo Testamento suxire que o Antigo Testamento é completamente suficiente por si só para dar un coñecemento salvador de Deus. Considere a parábola de Xesús sobre o home rico e Lázaro (Lucas 16:19-31), onde Abraham informa ao home rico de que ninguén será enviado de volta entre os mortos para advertir aos seus irmáns extraviados porque: "Se a Moisés e mais ós Profetas non lles fan caso, tampouco llo farán nin a un morto resucitado"(v. 31).
Textos como Mateo 1 ou Lucas 16 están en todas partes do Novo Testamento e, sen dúbida, dan lugar a afirmacións benintencionadas como: "Non se pode entender o Novo Testamento sen o Antigo Testamento" ou, segundo o refrán de San Agustiño: "No Antigo Testamento o Novo está oculto, no Novo Testamento revélase o Antigo". Non hai nada de malo en tales truísmos, pero non poden resolver completamente o problema porque, de feito, moita xente cristiá segue dubidando do Antigo Testamento dun xeito que simplemente non o fan (e nunca o farán) do Novo Testamento. E así queda a pregunta: "Que ofrece o Antigo Testamento ao cristianismo hoxe?"
A miña propia resposta é: Moito. Quizais todo.
Hai polo menos catro agasallos significativos que o Antigo Testamento ofrece á fe cristiá. Se estes dons non son exclusivos do Antigo Testamento, non obstante están moito máis presentes no Antigo que no Novo, e constitúen aspectos preciosos de todo o consello de Deus.
Honestidade
O Antigo Testamento é brutalmente sincero. A chamativa e, ás veces, desconcertante franqueza do Antigo Testamento frecuentemente ofende as sensibilidades modernas. Pensa, por exemplo, nos sentimentos desapiadados sobre os inimigos que se atopan en varios salmos, incluso nun tan querido como o salmo 139. Ese é o salmo favorito da miña sogra (agás os versos 19-22). Pero esta honestidade é un agasallo, non motivo de alarma. Se nós mesmos somos sinceros, debemos admitir que ás veces pensamos ou desexamos cousas semellantes aos nosos propios inimigos, e non sempre en oración! Ao longo dos tempos, foi a brutal honestidade dos salmos, especialmente nos tempos difíciles, a que levou á súa popularidade.
Pero non só son os salmos; todo o Antigo Testamento é honesto dun xeito no que, para ser francos, moita xente cristiá simplemente non o é. Veñen á cabeza historias sobre a desobediencia e o pecado de Israel. Estas dan moito material aos predicadores que queren moralizar, incluso ata críticar ao Antigo Testamento (e máis aínda ao Israel bíblico). Pero debemos lembrar que estes relatos só se conservan no Antigo Testamento debido á súa franqueza. Nós sóamente coñecemos estas historias porque Israel foi o suficientemente honesto como para transmitilas. Esta sinceridade do Antigo Testamento sobre o pecado e o sufrimento nos dá un bo exemplo de como debemos ser honestos ante Deus e o mundo, e ser honestos con Deus e o mundo. A historia de Israel non está máis chea de fracasos que a da igrexa, que tamén está marcada por fallos flagrantes. A historia de Israel está chea de honestidade. Ese é un agasallo a imitar.
Poesía
Non é de estrañar que un libro tan honesto como o Antigo Testamento abunde na poesía xa que, como di Garrison Keillor, os bos poemas importan porque "ofrecen unha conta máis certa do que estamos afeitos a conseguir". Polo menos un terzo do Antigo Testamento está en forma poética. Contrasta isto co Novo Testamento, que nos ofrece moi pouca poesía. Ademais, o pouco que se atopa alí, sobre todo en Apocalipse, adoita estar impregnado da linguaxe e simbolismo do Antigo Testamento.
A poesía do Antigo Testamento vive especialmente nos salmos, pero tamén nos profetas que buscaron (por citar a Mark Twain) a "palabra correcta" en oposición á "palabra case correcta", xa que esa é a diferenza entre o lóstrego e o vagalume. Se os salmos ofrecen poesía de louvanza e dor na oración, os profetas ofrécennos poesía que é a "Palabra do Señor".
Velaí: como a chuvia e a neve baixan do ceo
e non volven alá sen enchoupar a terra,
fecundala e facela brotar,
para que lle dea semente ao que sementou
e pan ao que come,
así tamén será a miña palabra que sae da miña boca:
non volverá a min en van,
senón que fará o que eu queira,
e conseguirá aquilo para o que a mandei. (Isa. 55: 10-11)
A poesía é unha característica clave tamén noutros libros, onde se converte nun medio ideal para falar da sabedoría para a vida (Proverbios), o sufrimento (Xob), a morte (Eclesiastés), e incluso o amor e o sexo (Cantares). Pero os temas non se limitan a estes; os libros tampouco. Onde queira que se atope, parece que sempre se prefire empregar a poesía cando o tema é complicado e, que podería ser máis complicado que falar de Deus e os seus camiños no mundo?
Falando das atrevidas imaxes do Antigo Testamento, Walter Brueggemann escribiu que "ningunha linguaxe fácil xamais acertará o que Deus dixo". A poesía non é unha linguaxe sinxela e, polo tanto, é moito mellor que a prosa plana cando se fala de Deus. A poesía alude como elude; evoca e revela aínda que escurece e permanece reticente. Na súa reticencia e na súa revelación, a poesía comunica e protexe a santidade de Deus, o Señor de -e o Señor por riba de- toda linguaxe. Os cristiáns aprenden da inclinación poética do Antigo Testamento un profundo respecto polo misterio de Deus, do que nunca se debería falar á lixeira.
Teoloxía
O terceiro agasallo, estreitamente relacionado co segundo, é a teoloxía, definida neste caso como o discurso sobre Deus. Unha busca rápida de concordancia de "Deus" na Biblia inglesa común dá 1109 visitas no Novo Testamento, pero 3189 no Antigo Testamento. Esas estatísticas case non sorprenden. Os 39 libros do Antigo Testamento comprenden o 78 por cento da Biblia cristiá protestante (aínda máis nos canons católicos, ortodoxos e anglicanos ). Pero o asunto vai moito máis alá diso.
O Antigo Testamento foi considerado durante moito tempo un repositorio primario para a doutrina de Deus; ou máis concretamente, do primeiro membro da Trindade. Aquí é onde se aprende primeiro e, sobre todo, máis extensamente sobre Aquel a quen Xesús chamou "Pai". Á luz da encarnación relatada nos evanxeos, e da entrega do Espírito nos Feitos, o Antigo Testamento é o lugar que ofrece unha visión especial sobre "Deus o Pai todopoderoso", aínda que os cristiáns non tardan en confesar que estes tres son un. Pero a unidade divina bótase de menos cada vez que os cristiáns están de lado con Marción ao enfrontar ao "Deus do Antigo Testamento" contra Xesús no Novo.
Tales sentimentos revelan tanta ignorancia sobre o Novo Testamento como o fan sobre o Antigo, especialmente porque esta distinción normalmente se fai con referencia á ira e ao xuízo de Deus. Estes temas abundan tanto no Novo Testamento coma no Antigo e non só na Revelación. Son comúns na predicación de Xesús, como o seu precursor Xoán Bautista predixo con tanta claridade (Mateo 3:7-12). Así tamén neste asunto, nada menos que outros, Xesús e o Pai son un (Xoán 17:22).
Esta unidade dos Testamentos, e entre os membros da Trindade, demostra que Deus "mostra a súa ira todos os días" (Sal. 7:11b). Pero tamén explica para que serve esa ira: está ao servizo da xustiza, xa que "Deus é un xuíz xusto" (Sal. 7:11a). A pesar do estándar divino de xustiza, Deus non se complace coa morte dos malvados, mais quere que todos cambien os seus camiños e vivan (ver Xer. 18:7-8; Ezequiel 18:32; Xonás 3:10). En toda a Biblia, o Antigo Testamento e o Novo, o xuízo de Deus ten un obxecto: o pecado e a inxustiza. Cando se corrixen, a ira desaparece.
O pobo de Deus
O Antigo Testamento ensina á xente cristiá moitas cousas cruciales sobre a eclesioloxía; sobre ser o pobo de Deus. Unha desas cousas é amar os actos xustos exactamente como o Señor xusto (Salmo 11:7). Pero esa é só a punta do iceberg. A listaxe do que ensina o Antigo Testamento sobre todo o que o pobo de Deus debe ser e facer, levaría moitas páxinas. O punto que nos ocupa non son os detalles de todo iso, senón o simple feito de todo iso.
O Novo Testamento, por suposto, fai case o mesmo. O termo "eclesioloxía" deriva do grego ekklsia, usado no Novo Testamento para a igrexa (por exemplo, Mateo 16:18). Pero ekklsia tamén aparece na tradución grega do Antigo Testamento, onde reflicte a palabra hebrea qhl ("asemblea"), un termo que transmite case a mesma idea: a comunidade de fe.
Sexa como for, este cuarto agasallo refírese á natureza de Israel como grupo: unha familia, logo un pobo, logo unha nación con terra. Aquela nación se xuntou en alianza con Deus (Ex. 19:8), unida na oración e na louvanza, recompensada e, ás veces, castigada por Deus como grupo. O Novo Testamento tamén reflicte a comprensión corporativa, ás veces de formas impactantes (ver, por exemplo, Feitos 5:1-11)
Non obstante, é bastante común, especialmente no Occidente individualizado e industrializado, ler o Novo Testamento como un asunto principalmente privatizado ("Xesús e eu"), e deixar fóra a política e a xustiza social. O rei que xulga entre as ovellas e as cabras en Mateo 25:31-46 sábeo mellor, e a gravidade e os criterios que usa para facer a súa determinación alí soan exactamente como o Señor que lexisla a atención a inmigrantes, viúvas e orfos no Éxodo 22:21-24; outra instancia máis da unidade dos Testamentos.
Este cuarto agasallo do Antigo Testamento ensina ao pobo cristián que a vida da fe rara vez é, quizais nunca, unha cuestión de piedade solitaria e personalizada. É, no seu lugar e de raíz, unha cuestión comunitaria, que se estende máis alá das cuestións do corazón. Por suposto, as palabras do Señor deben estar inscritas no corazón segundo Deuteronomio 6, pero non se detén aí; o corpo externo tamén debe levar a instrución do Señor, onde está constantemente vista sobre as mans e a fronte, e logo se escribe en casas, na cidade e incluso no corpo político (Deut. 6:6-9).
As Marcas do Antigo Testamento
Para concluír: "Non podemos entender o Novo Testamento sen o Antigo" é certo ata onde chega, pero non vai o suficientemente lonxe, xa que o Antigo Testamento é, por si só, indispensable para a fe cristiá. A famosa afirmación de Agostiño, aínda que precisa, tamén é insuficiente. Revélase moito no Antigo Testamento – todo, de feito, segundo a teoloxía cristiá, por non mencionar o testemuño de 2 Timoteo 3:16 (onde "Escrituras" refírese ao Antigo Testamento).
A medida que se especifica ese verso e o seguinte, o Antigo Testamento é eminentemente útil: "para ensinar, para corrixir, para emendar, para educar na xustiza. Dese xeito, o home de Deus tórnase perfecto e competente para toda obra boa.” (2 Tim. 3:16-17). Isto é certo porque "todo canto antigamente se escribiu, escribiuse para a nosa instrución: para que entre a nosa paciencia e o consolo que dan as Escrituras, manteñamos a esperanza" (Rom. 15:4).
Imaxina un cristianismo marcado non por encubrimento e negación senón por honestidade; un cristianismo que falaba de Deus con humildade e arte – poeticamente – porque o misterio divino habita máis alá de toda linguaxe; un cristianismo acorde coa teoloxía do Tres en Un, un en misericordia e xuízo, así como liberador do mundo do pecado e da inxustiza; un cristianismo unificado como o pobo corporativo de Deus, rescatado " de toda raza, lingua, pobo e nación” (Apocalipse 5:9). Iso sería un cristianismo adornado cos agasallos que proporciona o Antigo Testamento.
Brent A. Strawn é profesor do Antigo Testamento na Duke Divinity School. É o autor de O Vello Testamento Morre: Diagnóstico e Tratamento Recomendado.
Tradución: Ronsel Fernández e Timoteo Stuck
